وب سایت اوهر - درباره منابع آب ایران
ابهر (اوهر)در گذشته ای نه چندان دور دارای آب و چشمه های فراوانی بود. احتمال اینکه آب در نام ابهر نیز جایگاهی داشته باشد، فراوان است و به گفته مورخان در گذشته ابهر را "اوهر" می نامیدند.وب سایت اوهر - درباره منابع آب ایران
ابهر (اوهر)در گذشته ای نه چندان دور دارای آب و چشمه های فراوانی بود. احتمال اینکه آب در نام ابهر نیز جایگاهی داشته باشد، فراوان است و به گفته مورخان در گذشته ابهر را "اوهر" می نامیدند.
اوهر یعنی چه؟
اوهر یعنی چه؟
ابهر (اوهر)در گذشته ای نه چندان دور دارای آب و چشمه های فراوانی بود. احتمال اینکه آب در نام ابهر نیز جایگاهی داشته باشد، فراوان است و به گفته مورخان در گذشته ابهر را "اوهر" می نامیدند. نویسنده کتاب حدود العالم "او" را منسوب به آب به عنوان سمبل حیات در کیش زرتشت و کلمه "هر" را به معنای دشوار کردن کار و محدود نمودن آورده است یعنی بستن و مهار کردن آب ها .
در آثار البلاد قزوینی آمده است : ابهر شهریست در سرزمین کوهستانی دارای آب و درختان فراوان که شاهپور ذوالاکتاف بنیانگذار آن است. گویند همه آن چشمه بوده شاهپور آن را با پشم وجلدینه بپوشاند وشهر را بر آنجا بنا نمود.
در گذشته در ابهر به آب به صورت ماده حیاتی و مقدس نگاه می کردند و هرجا که آب و چشمه ای بود نذر و نیاز هم بود که به تعدادی از آنها اشاره می شود.
مهمترین آنها چشمه " علی بلاغی" است که هم اکنون نیز آب جاری است.
1- علی بلاغی
در سمت جنوب ابهر در دامنه ملا داغی و ارتفاع حدود 700 متری از سطح جاده قرار گرفته است ؛ روستاهای چالچوق و چشین در اطراف آن قرار دارند. آب آن فراوان است و از دامنه کوه بیرون می آید که بسیار زلال و خنک و گواراست و درفصول مختلف به یک اندازه جاری است. در قسمت شرق آن غارهای متعددی وجود دارد که مهمترین آنها غار
"زگیل" است که چند صد متر طول دارد و در صورت کاوش احتمال وجود غاری بزرگ در این قسمت زیاد است، زیرا حذف از سنگهای رسوبی تشکیل شده و وجود آب نیز مزید بر علت است.
راه آن در جاده قیدار، پس از عبور از روی پل "کینه و رس" نرسیده به "آق سو" در سمت چپ، قرار دارد که پس از عبور حدود 2 کیلومتر جاده و با اندکی پیاده روی در بالای تپه مشاهده می شود.
مرحوم حکیم هیدجی نیز در این رابطه شعری دارد : "تیکیلدی چگنمه هیدجده داغداغان آغاجی"آب این چشمه به اطراف جاری است و کشاورزان برای آبیاری مزارع و باغات از آن استفاده می کنند. از نظر املاح معدنی تا کنون آزمایشی انجام نیافته که امید است درآینده این کار انجام گیرد. در گذشته اطاقکهائی برای زائرین و سیاحان ساخته شده بود که به مرور سقف آنها ریزش نمود و هفت مسوؤلان را می طلبد. این منطقه برای گردشگری بسیار مناسب است.
2- وزن بولاغی یا سوتدوبلاغ
این چشمه در محله پایین ابهر قرار داشت : درگذشته ابهر به محله بالا یا "خلج آباد" و محله پائین یا "درمذقان" تقسیم شده بود.
محل چشمه درقسمت غربی "امامزاده زیدالکبیر" بود که جوی آب "میان جوان" نیز از آن محل می گذشت.
این چشمه نیز آب گوارئی داشت و اطراف آن را چمن و قلمستانها پوشانده بود محل مصفائی بود که خانمها در گذشته به آن محل با دعوت از همسایگان آش نذری می برند و عقیده داشتند اگر خانمهایی که شیرشان کم بود و کفاف بچه را نمی داد از آب آن طی
تشریفاتی می نوشیدند بر شیرشان افزوده می شد و تشریفات نوشیدن آب چنین بود. میرآبی که از کنار چشمه می گذشت زن کم شیر به میر آب می گفت "شیر مرا بده" و میرآب هم مقداری از آب چشمه را با بیل برمیداشت و می گفت "بیا این هم شیر تو" که البته این کلمات به ترکی ادا می شد و اعتقاد داشتند که بر شیرشان افزوده می شد.
3- خاتون بلاغی
این چشمه در میان راه ابهر به خرمدره و در قسمت مراتع "بینارود" که اکنون "بناری" نامیده می شود واقع شده و اطراف آن را قلمستانها فرا گرفته بود که مردم برای رفع خستگی در اطراف آن اطراق می کردند در قسمتی پائین تر از چشمه تپه ای قرار داشت که به "نقاره خانه" معروف بود. و اکنون در حال از بین رفتن است. مزارع بینارود از رودخانه ابهر رود سیراب می شوند که آب رودخانه را با بستن سدهای کوچک که "بند" نامیده می شوند به اطراف مزارع هدایت می کنند.
4- چشمه قلعه تپه
قلعه تپه همان قلعه معروف داراب شاه کیانی است که خرابه های آن باقی است، این چشمه در کنار منطقه قلعه تپه بود که آب ملایمی داشت و زن ها در فصول مختلف سال به شستن ظروف و لباس در آن مشغول بودند و در حال حاضر روی این چشمه را پوشانده اند و آب آن از زیر زمین به ابهر رود می ریزد. در زمستان آب این چشمه گرم بود.
5- چشمه چنار
یکی دیگر از چشمه ها در منطقه معروف به "چنار" که درختان بزرگ چنار در آن هست، درقسمت جنوب ابهر قرار دارد که هم اکنون نیز محل تفریح اهالی است و مردم از آب گوارای چشمه و سایه درختان چنار در ایام تابستان استفاده می کنند.
6- چشمه دانا اریدن
در قسمت جنوبی روستای "قوهجین" در دامنه کوه "ملا" قرارگرفته، آب بسیار گوارائی دارد که اهالی روستا نام آن را دانا اریدن گذاشته اند و معتقدند اگر کسی یک گوساله را هم بخورد و از آن آب بنوشد، هضم خواهد شد.
7- چشمه داخل مسجد جامع
این چشمه تا سالها پیش از داخل محوطه مسجد جامع ابهر جاری بود. آب فراوانی داشت که اهالی قبل از لوله کشی از آن می نوشیدند. به علت تخریب مسیر چشمه و حفاری، آب آن خشک شد و روی آن را نیز پوشاندند. گفتنی است چشمه های متعدد دیگری نیز در ابهر بویژه در مسیر ابهررود و کوه های اطراف وجود دارد که در فرصتی دیگر به آن خواهیم پرداخت.
ابهر رود
مهم ترین رودخانه جاری در سرتاسر شهرستان ابهر و شریان حیاتی این منطقه است. این رود شاخه ای از رودخانه شور فشاپویه بوده و در شهرستان‌های ابهر، تاکستان، قزوین، کرج، تهران و قم جریان دارد و از دو شاخه فصلی و دایمی تشکیل شده است. سرچشمه شاخه فصلی آن از کوه سرآهند در حوالی گردنه الله اکبر سلطانیه است. شاخه دایمی آن به نام کینه ورس نیز از کوه های رستم، سالارداغی و سندان سرچشمه می گیرد. این شاخه از شعبات متعددی تشکیل شده و با جهت شمال باختری به جنوب خاوری در نزدیکی ابهر به شاخه فصلی می پیوندد و با نام ابهررود جریان می یابد. این رودخانه در مسیر خود آب های ابهر، خرم دره، چالچوق و سیلاب های شناط و جندق را پذیرا شده و پس از مشروب ساختن مزارع روستاها و شهرهای مسیر خود در صایین قلعه، هیدج، خرم دره، ابهر، تاکستان، دو دانگه و قزوین به رودخانه شور و در آخر به دریاچه نمک قم می ریزد. مقدار آبی که در رودخانه ابهر رودجریان دارد، در ایستگاه هیدرومتریک روستای قروه 316 میلیون متر مکعب در سال اندازه گیری شده است. این رودخانه در شهرستان ابهر و در پایین ترین سطح شهر قرار دارد. در بعضی از قسمت های مسیر آن، آب از زیر زمین بالا آمده و به آب رودخانه افزوده می گردد به همین خاطر این رودخانه نوعی زاینده رود به شمار می آید. اهالی در نقاط مختلف شهر، با بستن بندهایی آب را از مسیر خود منحرف کرده و به سمت مزارع شهرها و روستاها روانه می کنند، ولی آب رودخانه تا رسیدن به بند پایینی دوباره افزایش پیدا کرده و پرآب می گردد. در اطراف این رودخانه و دیگر رودخانه های منطقه، درختان تبریزی، بید، نارون و سپیدار توسط اهالی کاشته شده که مصارف صنعتی و ساختمانی دارند. این درختان پس از رشد کافی قطع شده و برای مصارف صنعتی به تهران و دیگر شهرهای مجاور حمل می شوند. در دامنه بیش تر کوه های منطقه چشمه هایی وجود دارد که در فصل های بهار، پاییز، زمستان و تابستان آب در آن ها جاری است و دره های سبز و خرمی را در مسیر خود به وجود آورده اند و به واسطه آن ها، سراسر منطقه در فصل های مختلف به رنگ های گوناگون درمی آیند. زیباترین فصل آن ها در بهار است که حاشیه این چشمه ها، سرسبز، پرگل و زیبا است. قنات هایی نیز توسط اهالی منطقه حفر شده که از آن ها در آبیاری باغ ها و مزارع استفاده می شود. قنات های آخوند، خودآفرین، امام جمعه محمد بیک، خونین، آب قنات علی، گشنیز گلی، غازگلی، کاریز پاشا و... مشهورترین این قنات ها هستند که در آبیاری مزارع و باغ ها نقش مهمی را ایفا می کنند و در شهرها و روستاهای پیرامون شهرستان ابهر پراکنده شده اند.
کوه ها، غارها، دشت ها، جلگه ها شهرستان ابهرکوه های اطراف شهرستان ابهر، روند باختری به خاوری داشته و به صورت موازی با هم در شمال و جنوب شهرستان ابهر قرار گرفته اند. مهم ترین رشته کوه های شهرستان ابهر را رشته کوه های البرز با جهت خاوری - باختری و کوه های گروملاداغی با جهت شمال باختری - جنوب خاوری تشکیل می دهند. سنگ های رشته کوه های جنوبی ابهر - که ملاداغی نامیده می شوند - شامل سنگ های شیل و آهک های کرتاسه و متعلق به دوران اول و دوم زمین شناسی هستند. این سنگ ها حدود 300 میلیون سال قدمت دارند. فلات مرتفع ابهر - زنجان، شهرستان طارم را از رشته کوه های طویل و باریک سلطانیه، جدا می کند.
فهرست منابع :
1- مستوفی، حمدالله (740ه.ق) نزهت القلوب.
2- قزوینی، آثار البلاد.
3- حدود العالم من المشرق الی المغرب، با مقدمه بار تولد، لنین گراد:چاپ عکس1913م.
4- آقا محمدی، محمد، ابهر گذری و نظری، زنجان : انتشارات زنگان،1378.