اقلیم استان گیلان

 اقلیم استان گیلان (رشت)

استان گیلان با مساحت ۷۱۱‚۱۴ کیلومتر مربع در میان رشته کوه‌های البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است. این استان به واحد جغرافیایی جنوب دریای مازندران تعلق دارد و با استان‌های اردبیل در غرب، ‌ مازندران در شرق، زنجان در جنوب و کشور تازه استقلال یافته آذربایجان و دریای خزر در شمال هم مرز و همسایه است. استان گیلان بین ۳۶ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۲۷ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۴ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد و رود سفید تِمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است، آن را از استان مازندران جدا می‌کند. براساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۵، این استان به مرکزیت رشت، ۱۲ شهرستان، ۳۵ شهر، ۳۰ بخش، ۹۹ دهستان و ۲۷۶۳ آبادی دارد. شهرستان‌های استان عبارت‌اند از: آستارا، آستانهٔ اشرفیه، بندر انزلی، رشت، ‌ رودبار، رودسر، شفت، ‌ صومعه‌سرا، طوالش، فومن، لاهیجان و لنگرود.    جغرافیای طبیعی و اقلیم استان  استان گیلان از استان‌های شمالی کشور است. ناهمواری‌های آن از غرب به شرق شامل: تالش، ماسوله، پشته کوه و رشته کوه البرز است که از سه بخش غربی، مرکزی و شرقی تشکیل شده است. البرز غربی مانند حصاری استان گیلان را در بر گرفته است و بلندترین قلهٔ‌آن فک یا دلفک (آشیانهٔ‌عقاب) نام دارد. جلگه‌های استان گیلان در میان دریا و کوهستان، تا ارتفاع یکصد متری سطح دریا، گسترده‌اند. مساحت این جلگه‌ها به بیش از پنج هزار کیلومترمربع (نزدیک به یک سوم زمین‌های استان) می‌رسد. این زمین‌ها به سه قسمت عمدهٔ‌ تالش، گیلان غربی و گیلان شرقی تقسیم می‌شوند.  اقلیم سرزمین گیلان به آب و هوای معتدل خزری معروف است. کوهستان تالش با جهت شمالی، ‌ جنوبی و کوهستان البرز با امتداد غربی - شرقی، ‌ مانند سدی از عبور بخار آب دریای مازندران و بادهای مرطوب شمال غربی به داخل ایران جلوگیری می‌کند و به علت ارتفاع زیاد، موجب بارندگی‌های فراوان در استان گیلان می‌شود. تبخیر فراوان دریای مازندران ضمن افزایش رطوبت هوا (به ویژه در ماه‌های گرم سال تا ۹۳ درصد)، به تعدیل دمای هوا در تابستان و کاهش آن در زمستان، به ویژه در نواحی جلگه‌ای نزدیک به دریا، می‌انجامد. از این رو، یخ‌بندان زمستانی در نزدیکی کناره‌های دریا بسیار کم گزارش شده است. براساس گزارش ایستگاه‌های هواشناسی استان متوسط حداقل مطلق دمای رشت ۶/۳ و متوسط حداکثر مطلق آن ۲۹/۸ درجه سانتی‌گراد، متوسط حداقل مطلق دمای آستارا ۷/۳ و متوسط حداکثر مطلق دمای آن ۲۵/۴ و متوسط حداقل مطلق دمای بندر انزلی ۹/۸ و متوسط حداکثر مطلق دمای آن ۲۳/۷ و متوسط حداقل مطلق دمای منجیل ۷/۲ و متوسط حداکثر مطلق دمای آن ۳۱/۱ درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. میزان بارندگی در استان گیلان به بادهای مرطوبی بستگی دارد که در زمستان از شمال غرب، در بهار از شرق و در تابستان و پاییز از غرب می‌وزند. این بادها، هوای مرطوب دریا را به سوی جلگهٔ گیلان می‌رانند. این توده‌های هوایی بر اثر برخورد با توده‌های هوای مرطوبی که از سوی دریای مدیترانه به سوی فضای دریای مازندران می‌آیند، موجب بارندگی‌های فراوان و طولانی می‌شوند. بادهای استان گیلان، هر یک تأثیری ویژه بر طبیعت منطقه می‌گذارند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:  باد بیرون‌وا، باد خزری، باد سَرتُوک، باد دشنه‌وا، باد گیله‌وا، باد گرمش (گرمیش)، باد منجیل، خشک دشنه‌وا، کنار گیله‌وا، بیرون گیله‌وا، آفتاب بوشه، سیاه‌وا، کویتم‌وا و باد سَمام.

اقلیم استان اردبیل

 اقلیم استان اردبیل

چهره عمومی شهرستان اردبیل متأثر از ارتفاعات کوهستان‌های سبلان، طالش و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده‌اند. بیشتر زمین‌های این بخش از استان 2000 تا 3000 متر از سطح دریا ارتفاع دارند. شمال غربی آن بین 3000 تا 4000 متر بلندی دارد و رشته کوه سبلان با 4811 متر ارتفاع، در این قسمت واقع است. وجود کوهستان سبلان در غرب این شهرستان، در اعتدال هوای آن نقش عمده‌ای دارد و آب‌های جاری شده از این کوهستان سبب آبادی منطقه شده است. آثار فرعی آتشفشان سبلان به صورت چشمه‌های معدنی آب گرم سرعین و سردابه ظاهر شده است که سبب جذب انبوه مسافران می شود و یکی از زیباترین مناطق جهانگردی استان است.

براساس تقسیم‌بندی کوسن، شهرستان اردبیل دارای چهار اقلیم مدیترانه‌ای گرم،‌ مدیترانه‌ای معتدل، کوهستانی سرد و معتدل است. این شهرستان به عنوان یکی از مناطق سردسیر ایران و استان بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. بارندگی نیز در تمام فصول وجود دارد، ولی شدت آن در بهار و پاییز بیشتر است.

براساس گزارش ایستگاه هواشناسی اردبیل که در ارتفاع 1372 متری واقع شده، بارندگی این شهر در سال 1372 برابر 327/7 میلی‌متر گزارش شده است. این شهرستان دارای زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدل است. متوسط درجه حرارت آن در حدود هفت درجه سانتی‌گراد است. وجود کوهستان‌های سبلان، طالش و بزغوش، تأثیر بخارهای دریای خزر و بادهای سرد شمالی و وجود جنگل‌های شمال و شرق آن در میزان بارندگی و نوسان دمای شهرستان اردبیل بسیار مؤثر است.

شهرستان بیله‌سوار با ارتفاع متوسط 120 متر و 1721/3 کیلومترمربع گستره‌ای پهناور از دشت مغان را تشکیل می‌دهد.

آب و هوای بیله‌سوار در تابستان‌ها گرم و در دیگر فصل‌ها به ویژه در زمستان‌ها معتدل و مطبوع است. بیله‌سوار به علت نزدیکی به دریای خزر و ارتفاع کم، در ردیف مناطق نیمه مرطوب به حساب می‌آید. از این‌رو، همه منطقه را مراتع سرسبز و خرم قشلاقی پوشانیده است. در تابستان به علت شدت گرما و کمبود علوفه، دامداران و عشایر ایل سئون به سوی ییلاق‌های کوهستان سبلان و ارسباران کوچ می‌کنند.

شهرستان پارس‌آباد در جلگه‌ای صاف و هموار قرار دارد و تنها ارتفاع چشمگیر آن «تپه نادر» در غرب آن است که در سال 1148 هجری قمری محل تاجگذاری نادرشاه افشار در دشت مغان بود.

این شهرستان دارای آب و هوای معتدل تا گرم است. تابستان‌های آن بسیار گرم و زمستان‌های آن معتدل و مطبوع است. بارندگی در پارس‌آباد تحت تأثیر جریان‌های دریای خزر و توده هوای سیبری و سرد شمالی است. میانگین بارندگی آن 462 میلی‌متر است که به سبب کمی ارتفاع، زمستان‌های آن ملایم و درجه حرارت آن تا صفر درجه پایین می‌آید.

شهرستان خلخال منطقه‌ای کوهستانی است که رشته‌کوه‌های طالش در بخش شرقی، کوه‌های بزغوش در غرب و قراول داغ در جنوب آن قرار گرفته است. کوهستان جنگلی و بلند طالش در شرق خلخال از شمال به جنوب کشیده شده و مانند سدی بین دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان شرقی است،‌ که باران‌های خزری در دامنه شرقی آن می‌بارند و سبب طراوت کوهستان و به وجود آمدن جنگل‌ها می‌شوند.

در جبهه غربی کوه‌های طالش (منطقه خلخال) که نسبت به جبهه شرقی آن، با کمبود باران و تغییر آب و هوا روبرو است، جنگل وجود ندارد. بلندترین قله‌های کوهستان طالش «ناو» و «الماس» است.

وجود کوه‌های دیوار مانند، راه‌های ارتباطی خلخال را بسیار دشوار رو کرده است. مهم‌ترین گردنه خلخال، گردنه ناو است که در مسیر جاده ارتباطی خلخال به هشتپر و اسالم واقع شده است و از داخل جنگل‌های طالش، به جاده رشت - آستارا متصل می‌شود.

براساس تقسیم‌بندی‌ کوسن، شهرستان خلخال دارای سه اقلیم مدیترانه‌ای خشک و گرم،‌ مدیترانه‌ای گرم و مدیترانه‌ای معتدل است. به علت کوهستانی بودن منطقه, میزان بارندگی آن از سالی به سال دیگر متفاوت است.

براساس داده‌های ایستگاه فیروزآباد خلخال که در ارتفاع 1090 متری قرار دارد، میزان بارندگی آن در سال 1372 در حدود 435 میلی‌متر بود. شهرستان خلخال دارای تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد است. ارتفاعات شرقی و کوهستان طالش سرد و پربرف و کنار رود قزل‌اوزن گرم و مرطوب است. طول مدت سرمای این شهرستان بیش از پنج ماه است و برف سنگین زمستانی سبب بسته شدن جاده اسالم به خلخال در محور کوهستان طالش می‌شود.

شهرستان گرمی در میان دو رشته کوه کم ارتفاع واقع شده است و ارتباط دشت مغان را با سایر شهرهای همجوار مانند اردبیل و مشگین‌شهر برقرار می‌سازد. در شمال و غرب گرمی ارتفاعات خروسلو مربوط به دوره میوسن، از غرب به شرق کشیده شده و در شرق آن،‌ ارتفاعات موران به بلندی 100 متر قرار دارد.

آب و هوای گرمی در تابستان‌ها نامساعد و در زمستان‌ها ملایم و مطبوع است. میزان بارندگی متوسط سالانه آن 300 میلی‌متر گزارش شده است. دمای هوا در گرم‌ترین ماه (مرداد) 38/5 درجه و در سردترین ماه (بهمن) 4/1 درجه سانتی‌گراد است.

شهرستان مشگین‌شهر در دامنه کوهستان سبلان واقع شده و دارای ویژگی‌هایی بارز است که برف‌های دائمی و چشمه‌های معدنی ناشی از وجود توده آتشفشانی سبلان از آن جمله است. این شهرستان به صورت دشتی گسترده است که با شیب تند به زمین‌های پست شمالی منتهی می‌شود. مرتفع‌ترین و پرشیب‌ترین قسمت این شهرستان بخش جنوبی آن،‌ یعنی دامنه‌های شمالی و شمال غربی توده‌های آتشفشانی سبلان است که به طور متوسط 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. قسمت شمالی و غربی آن 100 تا 1000 متر ارتفاع دارد و بقیه زمین‌ها مسطح است و با شیبی ملایم در جهت شمال و شمال شرقی به دشت مغان منتهی می‌شود.

براساس تقسیم‌بندی کوسن، این شهرستان دارای چهار اقلیم مدیترانه‌ای گرم و خشک،‌ مدیترانه‌ای معتدل، استپی سرد و کوهستانی سرد است. طول ماه‌های خشک و نیمه‌خشک و یخبندان آن پنج تا هشت ماه است و میزان بارندگی سالانه آن به طور متوسط 300 میلی‌متر است. قسمت عمده پوشش گیاهی آن را استپی،‌ درمنه، ممرز، بلوط و تنگرس تشکیل می‌دهد.

سه جریان آب و هوایی با ویژگی‌های متفاوت، اقلیم و آب و هوای استان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. «جریان مدیترانه‌ای» با ماهیت معتدل و بحری که بیشتر بخارهای خود را در کوهستان‌های ترکیه و زاگرس و آذربایجان غربی از دست می‌دهد، از غرب، استان اردبیل را متأثر می‌کند. این جریان، منشاء مهم و اصلی بارش‌های جوی ایران است و ورود آن به منطقه،‌ با تعدیل درجه حرارت و رطوبت هوا همراه است.

«جریان هوایی سیبری آسیای مرکزی» که ماهیتی برّی و سرد دارد،‌ از شمال و شمال شرق وارد می‌شود و پس از عبور از دریای خزر و جذب بخار آن، استان اردبیل را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این جریان نیز بیشترین بخار خود را در دامنه‌های شرقی طالش و بغرو برجای می‌گذارد. ورود این جریان هوایی در نواحی شمالی و مرکزی و جنوبی استان با سرما و افزایش میزان رطوبت هوا همراه است و در مناطق دیگر به ویژه در مناطق مرتفع، سرما و یخبندانی خشک را سبب می‌شود.

جریان هوایی سیبری در تابستان باعث کاهش شدید گرما و خنک شدن هوا می‌شود. سومین جریان هوایی، «جریان اطلس شمالی یا اسکاندیناوی» است که دارای ماهیتی سرد است. با وجود این که جریان نامبرده نیز انبوهی از بخار خود را در سراسر اروپا و روسیه برجای می‌گذارد، ولی ورود این جریان از شمال و شمال غرب با سرمای شدید و بارش برف سنگین در استان همراه است.

چهارمین عامل مؤثر در اقلیم (آب و هوا) استان، وجود دریای خزر در شرق آن است که غیر از برخوردار کردن منطقه از بخارهای خود،‌ در مناطق نزدیک و ساحلی نیز عامل تعدیل درجه حرارت است.

با وجود تنوع اقلیمی در استان، «سرد» بودن (بر اثر ارتفاع، جریان‌های هوایی سرد و عرض جغرافیایی) ویژگی مشترک اقلیم گوناگون آن‌جا است. حتی در قسمت شمالی استان که به دلیل پست بودن منطقه دارای اقلیم معتدل است،‌ به طور متوسط در 50 روز سال یخبندان است.

پدیده یخبندان در ایستگاه‌های مرتفع استان (مناطقی که ارتفاع آن‌ها در حدود 2000 متر است) تا 170 روز در نُه ماه از سال افزایش می‌یابد. با توجه به این واقعیت که در حدود 20 درصد از استان دارای ارتفاعی بیش از 2000 متر است و با توجه به تفاوت‌ جریان‌های برودتی و حرارتی در دامنه کوهستان‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که در بسیاری از گستره‌‌های استان، در بیش از نیمی از روزهای سال یخبندان است یخبندانی که در سراسر ماه‌های سال حتی در تابستان نیز قابل رؤیت است.

با وجود شدت سرما و برودت کم‌تر از 30 درجه سانتی‌گراد (براساس داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی مرتفع)، درجه حرارت بالای 40 درجه سانتی‌گراد نیز در گرم‌ترین ساعت‌‌های روز در ماه‌های تابستان، در داده‌های برخی ایستگاه‌ها، مانند پارس‌آباد قابل رؤیت است. دامنهٔ‌ نوسان درجه حرارت در سردترین و گرم‌ترین ماه سال یک منطقه، در حدود 40 درجه سانتی‌گراد است. میانگین دمای روزانه نیز در بین ایستگاه‌های استان، 6/5 تا 15 درجه سانتی‌گراد است. براساس داده‌های این ایستگاه، نواحی پست دره رود ارس و دشت مغان گرم‌ترین و ارتفاعات دامنه‌های سبلان، سردترین مناطق استان هستند.

میزان بارش جوی در استان به طور متوسط بین 250 تا 600 میلی‌متر در نوسان است. دو فصل بهار و زمستان، فصل‌های بارندگی منطقه‌‌اند و بیشترین بارندگی‌ها در بهار دیده می‌شود. فصل پاییز از نظر بارندگی پس از بهار و تابستان در مرتبه سوم قرار دارد.

اقلیم استان آذربایجان شرقی (تبریز)

 اقلیم استان آذربایجان شرقی (تبریز)

استان آذربایجان‌شرقی از استان‌های مهم، پرجمعیت و آباد ایران است که در گوشه شمال‌غرب کشور واقع گردیده‌است و از نظر موقعیت جغرافیایی در محدوده 45 درجه و 7 دقیقه الی 48 درجه و 20 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 45 دقیقه الی 39 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است. این استان با مساحتی برابر 88/45490 کیلومتر مربع (حدود 81/2 درصد مساحت کل کشور) می باشد و از لحاظ وسعت در بین استان‌های کشور در رتبه دهم قرار دارد.

منطقه آذربایجان به علت موقعیت خاص جغرافیائی، یکی از مناطق حساس و مهم کشور است. همین اهمیت حساسیت و گستردگی، باعث شده‌است تا این منطقه با وجود خصوصیات مشترک جغرافیایی، فرهنگی و تاریخی، به سه استان آذربایجان‌شرقی،‌ آذربایجان‌غربی و اردبیل تقسیم شود. اهمیت ژئوپولیتیک و ژئواکونومیک استان آذربایجان‌شرقی قدمتی به اندازه آشنائی انسان با بازرگانی دارد. از زمان جاده ابریشم تاکنون این منطقه محور ارتباط خاور دور با قلب آسیا بوده‌است.

این استان از نظر موقعیت طبیعی در محل به‌هم خوردگی دو رشته کوه البرز و زاگرس، به‌عبارتی در زون البرز و آذربایجان و در گوشه شمال‌غرب فلات ایران واقع شده‌است. از نظر تقسیمات حوضه‌های آب‌ریز کشور، حوضه‌های آب‌خیز ارس، سفیدرود ـ قزل‌اوزن و دریاچه ارومیه پهنه استان را پوشش می‌دهند که بیشترین مساحت استان در محدوده حوضه آب‌ریز دریاچه ارومیه قرار گرفته‌است. (لازم به ذکر است که حوضه‌های آبخیز ارس و سفیدرود از زیرحوضه‌های خزر می‌باشند).

در حالت کلی، استان آذربایجان‌شرقی یک منطقه کوهستانی محسوب می‌شود که حدود 40 درصد از سطح آن را کوهستان و 2/28 درصد را تپه ‌ماهورها و 8/31 درصد را زمین‌های هموار (دشت‌ها و جلگه‌های میان‌کوهی) فرا گرفته‌است. از مناطق کوهستانی معروف منطقه، می‌توان توده آتشفشانی سبلان در شرق و سهند در غرب و جنوب غربی و رشته کوه‌های قره‌داغ در شمال و رشته کوه‌های تخت سلیمان و اربط در جنوب و ارتفاعات بزقوش در جنوب شرق و قوشاداغ در شمال‌شرق استان را نام برد.

از نظر اشتراکات طبیعی، این استان با استان‌های هم‌جوار خویش، به ‌ویژه استان‌های اردبیل و آذربایجان‌غربی اشتراکات طبیعی زیادی دارد. رودخانه ارس از محدوده سه استان آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و اردبیل می‌گذرد که برای هر سه استان شاهرگ حیاتی محسوب می‌شود. 

دریاچه ارومیه و حوضه‌ی آبریز آن که بیشترین سطح استان را تحت پوشش قرار می‌دهد از منابع طبیعی مشترک با استان آذربایجان‌غربی محسوب می‌شود. حوضه‌ی آبریز سفیدرود ـ قزل‌اوزن که پهنه جنوب‌شرقی استان را تحت پوشش قرار داده از اشتراکات طبیعی مابین استان‌های اردبیل و زنجان و این استان می‌باشد. 

از سایر اشتراکات طبیعی مابین این استان با استان‌های همجوار، می‌توان به توده کوهستانی سبلان در شرق استان اشاره نمود که دامنه‌های غربی این کوهستان در محدوده استان آذربایجان‌شرقی قرار گرفته و دامنه‌های شرقی آن پهنه‌ای از استان اردبیل را تشکیل می‌دهد و همچنین رشته کوه‌های تخت‌سلیمان و اربط نیز در حدفاصل استان آذربایجان‌غربی و این استان قرار گرفته‌است که در تدوین استراتژی بهره‌برداری از منابع طبیعی این کوهستان‌ها نیز بایستی با استان‌های هم‌جوار هماهنگی لازم به عمل آید. آذربایجان‌شرقی در طول ۲۳۵ کیلومتر خط مرزی با جمهوری‌های‌آذربایجان و ارمنستان همسایه است. همچنین به دلیل داشتن اشتراکات فراوان با کشورهای همسایه یکی از مهم‌ترین مناطق کشور در روابط خارجی محسوب می‌شود.

تقسیمات استان

ایالت آذربایجان در دوره‌ی قاجاریه به صورت یکپارچه اداره می‌شد. بر طبق تقسیمات کشوری سال 1316 هجری شمسی، ایالت آذربایجان منحل و به جای آن استان‌های سوم و چهارم تشکیل شد و در این سال ایران شامل ده استان می‌گردید. استان سوم به مرکزیت تبریز شامل شهرستان‌های تبریز و اردبیل و استان چهارم به مرکزیت ارومیه شامل شهرستان‌های خوی، ارومیه، مهاباد، مراغه و بیجار بود. از سال 1316 که اولین تقسیمات کشوری قانونی شد و آذربایجان‌شرقی استان سوم نام گرفت و تاکنون نیز تغییرات متعددی در تقسیم‌بندی‌های کشوری بوجود آمده است.

در حال حاضر استان آذربایجان‌شرقی دارای 20 شهرستان، 42 بخش ، 57 شهر و 142 دهستان است.

وسعت شهرستان‌های استان متفاوت بوده، به طوری‌که میانه با مساحت 86/5704 کیلومترمربع بزرگ‌ترین شهرستان و عجب‌شیر با وسعت 740 کیلومترمربع کوچک‌ترین شهرستان استان می‌باشد. شهرستان‌های این استان عبارتند از: آذرشهر، اسکو، اهر، بستان‌آباد، بناب، جلفا، چاراویماق،  خداآفرین، سراب، شبستر، عجب‌شیر، کلیبر، مراغه، مرند، ملکان، میانه، ورزقان، هریس، هشترود و مرکز آذربایجان‌شرقی شهر تاریخی، دانشگاهی و صنعتی تبریز.

مرزهای استان

استان آذربایجان‌شرقی از ناحیه شمال، با کشورهای آذربایجان، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان (وابسته به کشور آذربایجان) به طول 235 کیلومتر دارای خط همجواری است که مرز مشترک این استان با کشورهای فوق را رود ارس تشکیل می‌دهد. در حال حاضر ارتباط استان با کشورهای هم‌جوار در طول این مرز تنها از سه نقطه جلفا، خداآفرین و کردشت انجام می‌گیرد که در این میان جلفا از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. شهر مرزی جلفا از طریق خط‌آهن نخجوان، ایروان و تفلیس به جمهوری اکراین و بنادر دریای سیاه وصل می‌شود. این خط‌آهن پس از گذر از ایروان به شهر باکو نیز وصل می‌شود، به دلیل مناقشه قره‌باغ، فعلاً در مسیر نخجوان ـ ایروان هیچ‌گونه ترانزیتی از طریق این خط‌آهن انجام نمی‌گیرد؛ این امر و نزدیکی استان به دریای سیاه باعث شده این استان از نظر موقعیت ارتباطی، اهمیّت و جایگاه خاصی در منطقه داشته باشد.

این استان از ناحیه غربی و جنوب‌غربی با آذربایجان‌غربی همجوار می‌باشد که بخش عمده‌ای از مرز مشترک آن‌ها را دریاچه ارومیه تشکیل داده است. وجود وحدت قومی و فرهنگی و عوامل اقتصادی سبب شده است که آذربایجان‌غربی بیشترین سهم را در روابط همجواری با استان آذربایجان‌شرقی داشته باشد. این روابط از طریق پنج محور اصلی مرند ـ بازرگان، مرند ـ خوی، شبستر ـ سلماس، جزیره اسلامی ـ ارومیه و بناب ـ میاندوآب انجام می‌گیرد. که محور اخیر، خط ارتباطی آذربایجان به کردستان و غرب کشور نیز محسوب می‌شود.

استان آذربایجان‌شرقی در جنوب خود با استان زنجان همجوار است. با وجود وحدت قومی و فرهنگی، به دلیل وجود موانع طبیعی در حدود دو استان و همچنین وجود قطب جاذبی چون تهران در آن سوی محور تبریز ـ زنجان (که جاذب هرگونه حرکت اقتصادی ـ اجتماعی در این محور می‌باشد) باعث شده است که روابط همجواری در طول این محور رونق خوبی نداشته باشد. این استان از ناحیه شرقی نیز با استان اردبیل حدود 400 کیلومتر مرز مشترک دارد. گردنه صائین در محور سراب ـ اردبیل و محور مرزی کنار ارس و همچنین محور اهر ـ مشکین‌شهر گذرگاه‌های اصلی بین دو استان می‌باشند.

اقلیم و آب و هوای استان

آب و هوای آذربایجان‌شرقی به‌ طور کلی سرد و خشک است ولی به‌علت تنوع توپوگرافیکی از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است. این استان همواره تحت تأثیر باد‌های سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرارگرفته است به‌ علاوه، بادهای محلی نیز تحت تأثیر شرایط طبیعی استان از سوی کوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به سوی دشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند. آذربایجان‌شرقی یک منطقه سردسیر و کوهستانی است و از لحاظ تقسیم‌بندی‌های اقلیمی جزو مناطق نیمه‌خشک به حساب می‌آید و میانگین بارندگی سالیانه 250 الی 300 میلی‌متر می‌باشد.

موقعیت کوهستانی و عرض جغرافیایی استان از عوامل برودت و سرمای قسمت اعظم این منطقه است. کم ارتفاعی و اثرات ملایم‌کننده بخارهای دریای خزر در پاره‌ای از مناطق از عوامل اعتدال اقلیمی آن به شمار می‌آید. به علاوه آذربایجان تا حدودی تحت تأثیر جریان‌های مرطوب دریای مدیترانه از سمت غرب و جنوب‌غربی قرار دارد و توده‌های هوای سرد سیبری نیز از شمال بر آب و هوای آن اثر می‌گذارد.

تبریز نیز دارای هوائی اقلیمی و کم رطوبت است و حد متوسط بارندگی آن در سال 285 میلی‌متر است. این جلگه در اثر ارتفاعی که از سطح دریا دارد، دارای زمستان‌های طولانی و سرد و تابستان‌های معتدل است.

اقلیم استان زنجان

 اقلیم استان زنجان

تنوع آب و هوایی استان زنجان سبب شده که این منطقه چهارفصل بوده و ظرفیت هایبالایی در زمینه گردشگری طبیعی داشته باشد. به سبب شرایط خاص آب و هوایی منطقه؛طارم استان زنجان را هندوستان ایران می دانند. چشمه های آب معدنی، رودخانه هایمتعدد دایمی و فصلی، جنگل ها و آبشارهای زیبای داخل جنگل ها، روستاهای ییلاقی وزیبایی که در دره های ارتفاعات طارم واقع شده اند؛ این منطقه را به پر جاذبه ترینناحیه طبیعی استان زنجان تبدیل کرده است. شهرستان خرم دره نیز که از آن به عنوان یکباغ شهر یاد می شود، با اتکا به سرسبزی و باغ های پرشمار خود یکی دیگر از مناطقگردشگری این استان محسوب می شوند. به طور کلی اردیبهشت، خرداد و تیرماه بهترین ماههای مسافرت به استان زنجان هستند. هیچ توصیفی از سرسبزی و زیبایی طبیعت زنجان دراین ماه ها کامل نیست و مناظر بدیع این فصل را در زنجان فقط باید دید.تفاوت آب و هوایی در نواحی مختلف استان زنجان را می توان به خوبی در یک زمان درقسمت های شمالی، مرکزی و جنوبی استان مشاهده کرد. مهم ترین منبع آب های سطحی دراستان زنجان رودخانه های دایمی و فصلی هستند. رودخانه هایقزل اوزن،زنجان رود، ابهررود و شاهرود را می توان مهم ترین رودهای دایمی این استاندانست. رودخانه قزل اوزن علاوه بر اهمیت اقتصادی بالایی که دارد به دلیل پرآبی،زیبایی و طولانی بودن مسیر خود؛ یکی از مهم ترین روخانه های زنجان است که در زمینه جاذبه های گردشگری نیز اهمیت زیادی دارد. به برکت آب فراوان، باغ های زیبا و سرسبزبسیاری در مسیر این رودخانه به وجود آمده که منظره بسیار زیبایی به حومه شهر زنجانداده است. چشمه های معدنی استان زنجان به دو صورت چشمه های آب گرم معدنی و چشمه هایآب سرد معدنی شکل گرفته اند که از نظر جاذبه های گردشگری دارای اهمیت هستند. غارهایمتعددی در استان زنجان در دل کوه ها قرار دارند که برخی از آن ها هم چون غار کتلهخور از مهم ترین آثار طبیعی این استان به شمار می آیند. استان زنجان به لحاظ داشتن تنوع نقاط ارتفاعی از یک سو و از سوی دیگر تاثیرپذیریاز چند توده هوایی خزری، مدیترانه ای و صحرای مرکزی، صاحب اقلیم ها و اکوسیستم هایمتنوعی شده است. با وجود این که این استان یکی از استان های سردسیر و کوهستانی شمالباختری کشور به شمار می آید؛ از اکوسیستم های فراوان دشتی، بیابانی، تالابی ورودخانه ای، جنگلی، درختچه ای، کوهستانی مرتفع و تپه ماهوری نیز بی نصیب نماندهاست. این استان در بیش تر از 70 درصد از مناطق خود آب وهوای نیمه خشک فراسرد و در 30 درصد باقی مناطق از تنوع اقلیمی و آب و هوایی برخوردار است. میزان بارندگیسالانه استان زنجان حدود 323 میلی متر برآورد شده است. اردیبهشت، خرداد و تیرماهبهترین ماه های مسافرت به استان زنجان هستند. هیچ توصیفی از سرسبزی و زیبایی طبیعتزنجان در این ماه ها کامل نیست و مناظر بدیع این فصل را در زنجان فقط باید دید. تنوع آب و هوایی و تغییرات ارتفاع از 500 متر در سواحل رودخانه قزل اوزن در ناحیهطارم تا ارتفاعات بیش از 3000 متر در انگوران تغییرات دمایی و آب و هوایی زیادی رادر نقاط مختلف به وجود آورده و سبب پدید آمدن چشم اندازهای مختلفی در منطقه شدهاست. تفاوت آب و هوایی در نواحی مختلف استان زنجان را می توان به خوبی در یک زماندر قسمت های شمالی، مرکزی و جنوبی استان مشاهده کرد. این تنوع آب و هوایی وتوپوگرافی سبب پیدایش جوامع زیستی گیاهی و جانوری متنوعی در منطقه شده و محیط طبیعیاستان زنجان را غنای خاصی بخشیده است. در استان زنجان با توجه به متوسط بارندگی سالیانه (200 تا 400 میلیمتر) و متوسط دمای سالیانه( 9 تا 17 درجه سانتی گراد) اقلیمهای  بسیار متفاوتی را می توان مشخص کرد. اوضاع جوی و شرایط اقلیمی منطقه بر حسب پستی و بلندی ها سخت متغیر است. بطور کلی ارتفاعات دارای آب و هوای سرد کوهستانی، زمستانهای پر برف و سرد و در تابستان معتدل و خشک می باشد. در این میان دره های قزل اوزن دارای آب و هوای معتدل تر بوده و دارای زمستانهای معتدل و تابستانهای نسبتاً گرم است. جلگه های مابین ارتفاعات نظیر جلگه سجاس، منطقه قشلاقات افشار و قسمت سفلای زنجان رود دارای آب و هوای معتدل تری هستند. زنجان مرکز استان دارای اقلیم نیمه خشک فراسرد " بر اساس روش دومارتن " و ارتفاع 1659 متر می باشد . متوسط بارش ، دما و رطوبت سالیانه آن به ترتیب 295 میلیمتر ، 10.9 درجه سلسیوس و 54% می باشد. متوسط حداقل دما در سردترین ماه " بهمن به 7.5- "و متوسط حداکثر دما در گرمترین ماه " مرداد ، 32.1 " درجه است . درطی سال 118 روز دما به زیر صفر می رسد که ماههای دی و بهمن با 27 روز رتبه اول را دارند. مرطوب ترین ماه اردیبهشت با 52.5 میلیمتر و خشک ترین ماه شهریور با 3.5 میلیمتر هست.در زنجان حداقل مطلق دما به میزان 30- در تاریخ 22/10/1342وحداکثر مطلق دما به میزان 40 درجه سانتیگراد در مورخه 9/5/1355 و18/4/89 ثبت گردیده است.حداکثر سرعت باد ثبت شده به میزان 27 متر بر ثانیه"97 کیلومتر بر ساعت" بوده است.باد غالب زنجان در اکثر ماههای سال شرقی بوده وسرعت متوسط باد 3 متر بر ثانیه "11 کیلومتر بر ساعت "می باشد.

اقلیم استان قزوین

 اقلیم استان قزوین

استان قزوین در حوزه مرکزی ایران بین ۴۸ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۵۱ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۴۸ دقیقه عرض شمالی نسبت به خط استوا قرار دارد. 

این استان از شمال به استانهای مازندران و گیلان و از غرب به استانهای زنجان و همدان ، از جنوب به استان مرکزی و از شرق به استان تهران محدود میباشد. 

استان قزوین به دلیل داشتن ارتفاعات متعدد همچون رشته کوه البرز درشمال استان و گسترش آن در جهات شمالشرقی و شمالغربی و کوههای پراکنده در نقاط دیگر استان ، شرایط مناسب زیست اقلیمی را داراست . 

مرتفع ترین کوهها، سیالان با ارتفاع ۴۱۷۵ متر از سطح دریا و کی جگین با ۳۵۰۰ متر از سطح دریا و سفید کوه با ۲۳۰۰ متر از سطح دریا محدوده مرکزی و شرقی استان را تشکیل می دهد. 

که شیب آن از شمالغرب در جهت جنوبشرق امتداد یافته و ارتفاع پایین ترین نقطه آن ۱۱۳۰ متر از سطح دریاست و به دلیل همین شیب سطح آبهای زیر زمینی در جنوبشرقی استان بالا می باشد. حداقل ارتفاع استان در شمالغرب در بخش طارم سفلی در کناره های دریاچه سفید رود با ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دریاست. 

استان قزوین به لحاظ شرایط طبیعی به دو ناحیهٔ کوهستانی و دشتی تقسیم می‌شود. منطقهٔ کوهستانی آن در شمال استان قرار دارد و دهستان‌‌های الموت، رودبار و قسمتی از کوهپایهٔ اقبال و پشگلدره را در بر می‌گیرد. در همین ناحیه، بخشی از رشته‌کوه البرز از بخش شمال غربی و از استان گیلان به طرف جنوب غربی در داخل استان قزوین کشیده شده است. سیالان و الموت دو قله از قله‌های معروف کوهستان‌های بخش غربی البرزدر این منطقه قرار دارند . 

دره‌ های البرز در دامنه‌های خشکِ جنوبی، به‌ویژه در ناحیهٔ‌ قزوین، باریک و کم‌عرض هستند و با دیواره ‌های پرشیب کشیده شده‌اند. آبادترین و پرجمعیت‌‌ترین دره ‌های آن، درهٔ شاهرود و دره ‌های دو شاخهٔ معروف آن، رود طالقان و رود الموت‌اند که آب دامنه ‌های البرز جنوبی را به سفیدرود می‌رسانند. دره و رودخانهٔ‌ شاهرود کوه‌های میان درهٔ چالوس و سفیدرود را از شرق به غرب شکافته و آن را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده‌اند. در جنوب شاهرود، کوه‌های زیاران، سبزپوش، خزران و ... قرار دارند که از زمان‌های پیشین مسیرهای پیادهٔ‌ شمالی - جنوبی قزوین بوده‌‌اند که بعضی از آن‌ها در امتداد دره‌ها تا ساحل دریای مازندران (خزر) امتداد یافته‌اند و گردنه‌های معروف سلمبار و الوچشمه را پدید آورده‌‌اند. این راه ‌ها ناحیهٔ دشت قزوین را به غرب مازندران و شرق گیلان متصل ‌کرده‌اند. در ناحیهٔ غربی دشت قزوین یک رشته ارتفاعات موازی به نام «چرگر» قرار دارد که از جانب شمال به جنوب کشیده شده و استان قزوین را از استان زنجان و خمسه جدا می‌کند. این ارتفاعات در حدفاصل نواحی سلطانیه و طارم قرار دارند. در قسمت جنوب این استان، چند رشته از ارتفاعات به موازات هم قرار گرفته‌اند که به نام «رامند» معروف هستند. 

ارتفاعات مزبور در جنوب شرقی دهستان زهرا قرار دارند. این ارتفاعات در قسمت جنوب غربی با کوه‌های خرقان و درگزین استان همدان پیوند دارند. استان قزوین از جانب غربی، ‌ بدون هیچ مانعی، به جلگهٔ ساوجبلاغ که در حال حاضر جزء محدودهٔ استان تهران است و کوه طالقان آن را از استان قزوین جدا کرده است، منتهی می‌شود. 

از پدیده های طبیعی استان قزوین می توان به دریاچه اوان به مساحت حدود ۸ هکتار در بخش رودبار الموت اشاره کرد که همه ساله تعداد زیادی از گردشگران را به خود جذب می کنداستان را دشت و قسمتهای جنوبی آن را ارتفاعات فرا گرفته است. 

تنوع اقلیمی استان و قابلیتهای آبی و خاکی زمینه مناسبی برای کشت انواع محصولات گرمسیری در منطقه طارم سفلی و رودبار الموت و سایر محصولات سردسیری را در دیگر نقاط استان فراهم آورده است. کل اراضی قابل کشت استان حدود ۴۷۰ هزار هکتار می باشد. میزان مراتع استان حدود ۹۵۰ هزار هکتار در قالب مراتع درجه یک ، دو و سه است. 

جنگلهای استان در ارتفاعات دو تا سه هزار متری بخش الموت و طارم سفلی به صورت درختان پراکنده و نامنظم روئیده که ذخیره گاه ژنتیکی درختانی مانند ارش، زالزالک ، بلوط، گردوی وحشی، آلو جنگلی، بادام کوهی و پسته وحشی می باشد. 

با وجود اکوسیستمهای ویژه دراستان غنای حیات وحش استان در خور توجه بوده و از محیط های طبیعی که استعداد طبیعی حفظ و احیاء رستنیها ، تکثیر و پرورش جانوران وحشی و ذخایر ژنتیکی گیاهی و همچنین ویژگیهای خاصی از نظر آثار طبیعی دارند عبارتند از: 

- منطقه حفاظت شده باشگل 

- منطقه شکار و تیراندازی ممنوع الموت 

در گذشته تنوع گونه ها و وضعیت جانوری آن در حدی گزارش شده که یکی از عرصه های طبیعی کشور محسوب می گردید. در ۳۰ سال گذشته روند تخریب و دگرگونیهای انجام شده در قلمرو زیستگاهی به تدریج باعث کاهش جمعیت وحوش شده و بخصوص در ۱۰ سال اخیر سیر قهقرایی تراکم جمعیت حیات وحش ثبت گردیده است. کل و بز، میش و قوچ، آهو، خرگوش، گرگ، روباه معمولی ، شغال، خرس قهوه ای، گراز، پلنگ و احتمالاً سیاه گوش از جمله وحوش استان به شمار می روند. همچنین گونه های مختلف پرندگان شکاری و پرندگان قابل شکار در نقاط مختلف استان مشاهده می شوند. 

آبهای سطحی استان عمدتاً در دو حوزه آبریزجاری است. حوزه آبریزشمالی (سفید رود) و حوزه آبریز جنوبی (شور). 

حوزه آبریز شمالی (سفید رود) از رودخانه های طالقان رود و الموت رود که با هم شاهرود را تشکیل می دهند، با میزان حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب در شهر لوشان از استان خارج می گردد. حوزه آبریز جنوبی (شور) که شامل رودخانه های حاجی عرب، خررود و ابهررود و رودخانه های کوچک دامنه های جنوبی البرز می شود. رود حاجی عرب از کوههای جنوبی (خرقان شرقی) سرچشمه گرفته با حجم آبی در حدود ۱۶ میلیون متر مکعب بصورت فصلی جریان دارد. 

 

حرکت توده های هوای مهاجر و فعالیت سیستمهای هواشناسی آنها، از جمله عوامل اصلی در شکل گیری اقلیم استان قزوین به شمار می آید. مهمترین توده های هوائی که در فصول سرد سال استان قزوین را تحت نفوذ خود قرار می دهند بطور عمده کم فشار مدیترانه ای از جانب غرب، قطبی بری و قطبی شمالی از سمت شمالغرب و شمال، قطبی بحری از شمالغرب بوده و در تابستانهای بری تروپیکال از منشأ کویر ایران یا صحرای عربستان و یا جریانات شمالغربی از اروپای مرکزی می باشد. غلبه نادر توده های هوای بحری تروپیکال(گرم و مرطوب) در تابستانها از سمت شمالغرب نیز بصورت اتفاقی گزارش شده است. در سالهائی که مرکز کم فشار سودانی دارای فعالیت شدید باشد، دامنه فعالیت سیستمهای بارانزای آن ممکن است از جنوبغرب وجنوب کشور به بخشهای مرکزی کشور و حتی به عرضهای بالاتر هم توسعه یابد. و در این شرایط بر استان قزوین مؤثر واقع شده و بارشهائی را سبب شود. 

اقلیم‌ در هر منطقه‌ متاثر از فاکتورهای‌ متعددی‌ چون‌ عرض‌ جغرافیایی‌، ارتفاع‌ از سطح‌ دریا ، وضعیت‌ توپوگرافی ‌و همچنین تغییرات‌ عناصر جوی‌ و خصوصیات‌ آنها و... می باشد. 

در شکل گیری اقالیم استان قزوین نیز همه عوامل ذکر شده دخیل بوده و به همین دلیل تنوع اقلیمی ویژه ای را بوجود آورده اند . 

با توجه به نقشه اقلیمی استان که به روش دمارتن تهیه گردیده و کاملا از وضعیت توپوگرافی و ارتفاعات تبعیت می نماید بیشترین پهنه اقلیمی استان در اقلیم نیمه خشک سرد قرار میگیرد . 

در این نقشه تنوع اقلیمی بارزی در ارتفاعات مناطق شمالشرقی و سر شاخه های رودخانه شاهرود در منطقه الموت مشاهده می گردد . اقلیم های خیلی مرطوب ، مرطوب ، نیمه مرطوب فرا سرد و مدیترانه ای سرد و معتدل در این منطقه قابل تشخیص است. شهر معلم کلایه مرکز این بخش دارای اقلیم نیمه مرطوب سرد بوده ، که این شرایط اقلیمی به سمت مناطق مرکزی الموت متعادل تر گشته بطوریکه در رازمیان آب و هوای نیمه مرطوب معتدلی قابل مشاهده است . 

بعلاوه تنوع اقلیمی را در مقیاس کوچکتری در ارتفاعات شمالغربی استان می توان ملاحظه نمود. مناطق کم ارتفاع اطراف سد سفید رود و بخش طارم سفلی نواحی هستند که از اقلیم نیمه خشک معتدل برخوردار می باشند . 

اقلیم نیمه خشک سرد بیشترین پهنه اقلیمی دشت مرکزی قزوین و شهرهای آبیک و تاکستان می باشد . با رسیدن به مناطق مرتفع در بخش های شمالی این شهرها و همچنین منطقه کوهین و کاهش میانگین دما ، آب و هوای نیمه خشک فراسرد مشاهده می گردد. 

خشکترین منطقه استان منطقه بویین زهرا و مناطق پیرامون آن در شرق وجنوب بوده که دارای اقلیم خشک سرد می باشند. این در حالی است که در مناطق ارتفاعی آوج اقلیم های مرطوب فراسرد و نیمه مرطوب فراسرد غالب می باشد .آبهای سطحی استان عمدتاً در دو حوزه آبریزجاری است. حوزه آبریزشمالی (سفید رود) و حوزه آبریز جنوبی (شور). 

حوزه آبریز شمالی (سفید رود) از رودخانه های طالقان رود و الموت رود که با هم شاهرود را تشکیل می دهند، با میزان حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب در شهر لوشان از استان خارج می گردد. حوزه آبریز جنوبی (شور) که شامل رودخانه های حاجی عرب، خررود و ابهررود و رودخانه های کوچک دامنه های جنوبی البرز می شود. رود حاجی عرب از کوههای جنوبی (خرقان شرقی) سرچشمه گرفته با حجم آبی در حدود ۱۶ میلیون متر مکعب بصورت فصلی جریان دارد. 

خررود از کوههای جنوب استان زنجان سرچشمه گرفته و شیب آن در جهت شرق می باشد و آبدهی سالیانه آن حدود ۲۶ میلیون متر مکعب د راستان تخلیه می شود. همچنین رودخانه های دامنه جنوبی البرز که آب شیب آنها بطرف جنوب می باشد، عموماً فصلی بوده و آبدهی آنها حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب برآورد شده است. 

عناصر اقلیمی استان قزوین 

در بررسی و مطالعه اقلیم باید بین عناصر و عوامل اقلیمی تفاوت قائل شد. دما، فشار و تابش هر کدام یک عنصر اقلیمی تلقی می شود. تلفیق و آمیزه‌ای از این عناصر را نیز که معرف یک حالت فیزیکی معین جو است مانند گرما، بارش یا ابرناکی آسمان بعنوان عناصر اقلیمی درنظر می‌گیرند. اما ارتفاع، طول، عرض جغرافیایی، جهت کوهستان و پوشش گیاهی که به نحوی در فضای مورد مطالعه تأثیر دارد عامل اقلیمی می‌نامند. در اینجا ما به بررسی نرمالهای اقلیمی استان که حاوی یک نتیجه گیری کلی از آمار در دسترس از عناصر جوی می‌باشد می‌پردازیم: 

- بارندگی استان قزوین 

بر اساس نقشه همباران استان ، میانگین بارش سالانه در سطح استان از ۲۱۰ میلی متر در بخش های شرقی تا بیش از۵۵۰ میلی متر در ارتفاعات شمال شرقی متغیر است و خطوط همبارش کم و بیش موازی خطوط تراز می باشند. پرباران ترین نقاط استان دامنه های شمالشرقی در منطقه الموت با بارشی بیش از ۵۵۰ میلیمتر بوده که این شرایط بارشی کم وبیش در مناطق مرتفع شمالی شهرستان قزوین قابل مشاهده می باشد. بعلاوه در ارتفاعات جنوبغربی استان ( منطقه آوج) نیز با مناطقی مواجه می شویم که بارش سالانه بیش از ۴۵۰ میلیمتر را دارا هستند . 

خشکترین مناطق استان از سمت جنوب شرق استان و مناطق بیابانی بویین زهرا شروع و تا بخشهای جنوبی شهرستان تاکستان امتداد می یابد ، که این مناطق با بارندگی سالانه بین ۲۱۰ تا ۲۳۰ میلیمتر مواجه هستند. همچنین در مناطق شمالغربی استان نیز روند کاهش بارش بواسطه کاهش ارتفاع مشهود بوده بطوریکه با رسیدن به مناطق لوشان و منجیل در خارج استان میزان بارندگی به ۲۱۰ میلیمتر می رسد. 

- رطوبت نسبی هواایستگاه سینوپتیک قزوین 

بررسی آمار و داده های میانگین ماهیانه و میانگین حداقلها و حداکثر های رطوبت نسبی قزوین ، حاکی از آن است که نفوذ و تاثیر توده های هوای بارانزا به استان به همراه تاثیر ارتفاعات موجب گردیده که توزیع رطوبت هوا قزوین از شرایط مناسبی برخوردار باشد در اکثر ماههای سال از شرایط رطوبتی مناسبی و مساعدی برخوردار باشد و خشکی هوا حتی درماههای گرم تابستان آنچنان نیست که منطقه را دچار محدودیتهای از نقطه نظر زیست اقلیمی ، گردشگری و فعالیتهای کشاورزی بنماید. 

بررسی رطوبت نسبی هوا در شهر قزوین بیانگر آن است که میانگین رطوبت نسبی در طول ماههای زمستان به بالاترین مقدار ممکن می رسد و سیر کاهش تدریجی آن به سمت ماههای بهار و تابستان ادامه یافته ودر ماههای فصل تابستان به پایین ترین مقدارمی رسد و در واقع خشک ترین ماهها را شامل می شوند. با آغاز پاییز و تاثیر توده هوای سرد از سمت شمالغربی و شمال و نفوذ کم فشار مدیترانه ای از جانب غرب و امواج سرمایی حاصل از هجوم توده های هوای مهاجر از مرکز پر فشار سیبری که همزمان با کاهش دمای استان است ، بر رطوبت هوای شهرستان قزوین افزوده می یابد. 

میانگین سالانه نم نسبی در قزوین ۵۱ درصد است . افزایش رطوبت نسبی در شبانه روز معمولاً در اوایل صبح و کاهش آن در بعداز ظهر رخ می دهد . میانگین حداقل ها و میانگین حداکثر رطوبت نسبی نیز همانند میانگین سالانه در ماههای سرد سال از مقدار بیشتری برخوردار است. بطوریکه بیشترین مقدار میانگین نم نسبی هوا مربوط به دیماه و کمترین مقدار آن به مربوط به ماههای تابستان می باشد. 

- پوشش ابری ایستگاه سینوپتیک قزوین 

بررسی داده های تعداد روزهای همراه با پوشش ابری ایستگاه سینوپتیک قزوین بیانگر آن است که از اواسط فصل پاییز تا اواسط فصل بهار که مصادف با فصول سرد سال است مقادیر ماهیانه ابرناکی افزایش داشته است و درماههای گرم سال مقدار ابرناکی کاهش یافته وبه حداقل می رسد. 

در قزوین بیشترین تعداد روزهای همراه با پوشش ابری به ماه مارس تعلق دارد که معادل ۱۲ روز است که در این روزها آسمان تقریباٌ بطور کامل پوشیده از ابر است. کمترین تعداد روزهای همراه با پوشش ابری متعلق به ماه جولای و آگوست بوده است. قزوین در فصل تابستان کمتر شاهد آسمان تمام ابری است . در مجموع ایستگاه قزوین ۶۹ روز از سال شاهد آسمان پوشیده از ابر است و حداقل تعداد روزهای همراه با پوشش ابری مربوط به فصل گرم و از خرداد تا اواخر شهریور است. 

- ساعات آفتابی ایستگاه سینوپتیک قزوین 

پوشش ابری آسمان با طول مدت ساعات آفتابی رابطه ای معکوس دارد. در روزهایی که آسمان پوشیده از ابر است تعداد ساعات آفتابی به حداقل می رسد . در قزوین بیشترین تعداد ساعات آفتابی مربوط به ماه جولای با ۸/۳۵۴ ساعت و کمترین آن با ۹/۱۴۲ ساعت در ماه دسامبر محاسبه شده است . حداکثر تعداد ساعات آفتابی متعلق به فصل تابستان بوده و پس از تابستان در فصل پاییز سیر کاهش مقدار ساعات آفتابی را مشاهده می نمائیم . 

میانگین جمع سالانه ساعات آفتابی در قزوین ۲۹۵۵ ساعت است.

- جریان وزش باد استان قزوین 

وزش باد به جریان وسیعی از هوا گفته می شود که ممکن است در مجاورت سطح زمین ویا درسطوح فوقانی جو به وجود آید. پدیده جوی باد کمیتی است برداری که دارای دو مولفه جهت وسرعت است. 

جهت باد به سمتی گفته می شود که باد ازآن سمت می وزد وبر حسب درجه بیان می گردد که مبداء آن شمال جغرافیایی بوده وهم با چرخش عقربه های ساعت ، درجات آن افزایش می یابد. میزان تندی باد را برحسب نات ( گره ) ویا متر بر ثانیه ویا کیلومتر بر ساعت مورد اندازه گیری قرار می گیرد. 

هر نات برابر سرعت یک مایل دریایی بر ساعت ( ۸۵/۱کیلومتر در ساعت ) است. بطور معمول در محاسبات روزانه هر دو نات یک متر بر ثانیه منظور می شود . 

اطلاعات پارامترهای باد در ایستگاههای هواشناسی سینوپتیک سازمان هواشناسی از جمله قزوین شامل بادهای غالب ، شدید ترین بادها و متوسط سرعت باد است. 

- بادهای عمده استان قزوین عبارتند از : 

۱- باد مه ( قاقازان – کهک ) که در اثر نفوذ سیستمهای پرفشار از شمال و شمالغربی از گردنه منجیل وارد منطقه قاقازان و کهک تاکستان شده و به صورت قیفی شکل دشت قزوین را فرا میگیرد. 

۲- باد راز ( شره ) جهت وزش این باد از جنوب و جنوبشرقی که از کویر قم بداخل دشت قزوین تقریبا در تمام طول سال می وزد. اما از اواسط بهار تا اواخر تابستان به دلیل افزایش درجه حرارت ، تبخیر و کاهش رطوبت شدت بیشتری می یابد. درصد وزش سالیانه این باد ۷/۱۲% و سرعتی متوسط معادل ۴ متر بر ثانیه دارد.

- رژیم‌ دمایی‌ استان قزوین 

بررسی‌ آمار ماهانه‌ ایستگاههای‌ معتبر استان‌ نشان‌ می‌دهد که‌ دراین ایستگاهها ‌ تیرو مرداد گرمترین‌ و دی‌ و بهمن‌ سردترین‌ ماهها می باشند . براساس نقشه همدمای سالانه استان ، ارتفاعات شمال شرقی و شمالی استان و همچنین ارتفاعات آوج در جنوب غرب استان دارای دمای کمتری نسبت به سایر نقاط استان هستند. کمترین مقدار متوسط سالانه دما ۲ درجه سانتی گراد بوده که درقلل شمالشرقی مشاهده می شود. و بیشترین متوسط سالانه دما ۱۸درجه سانتیگراد بوده که درمناطق کم ارتفاع شمالغربی پیرامون دریاچه سد سفید رود قابل مشاهده می باشد . بعلاوه در قسمت دشت و بخشهای داخلی استان ، درحاشیه شرقی و جنوبی شهرستان بویین زهرا میانگین دمای ۵/۱۴ درجه سانتیگراد مشاهده می گردد . 

- یخبندان ایستگاههای استان قزوین 

اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ ۱۹ آبان آغاز می گردد که این میزان در سالهای مختلف از ۱۹ مهر تا ۱۹ آذر دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده ۲۴- درجه سانتیگراد که در تاریخ ۲۰/۱۰/۱۳۵۵ ثبت گردیده است همچنین در طول دوره آماری میانگین سالانه تعداد روزهای یخبندان ( حداقل دمای صفر و پایین تر ) ۹۰ روز می باشد. 

تاکستان: 

اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ ۲۱ آبان آغاز می گردد که این میزان در سالهای مختلف از ۲۱ مهر تا ۱۲ آذر دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده ۵/۲۰- درجه سانتیگراد که در تاریخ ۱۵/۱۱/ ۱۳۵۰ ثبت گردیده است همچنین در طول دوره آمــاری میانگین ســـالانه تعداد روزهای یخبندان ۸۱ روز می باشد. 

آوج: 

اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ ۵ آبان آغاز می گردد که این میزان در سالهای مختلف از ۱۲ مهر تا ۲۶ آبان دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده ۲۷- درجه سانتیگراد که در تاریخ ۲۷/۱۱/۱۳۵۲ ثبت گردیده است همچنین در طول دوره آماری میانگین سالانه تعداد روزهـای یخبـندان ۱۱۱ روز می باشد. 

نیروگاه شهید رجایی :

اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ ۱۱ آبان آغاز می گردد که این میزان در سالهای مختلف از ۲۲ مهر تا ۱۴ آذر دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده ۵/۱۹- درجه سانتیگراد که در تاریخ ۲۶/۱۰/۱۳۶۷ ثبت گردیده است همچنین در طول دوره آماری میانگین ســالانه تعـداد روزهــای یخبندان ۷۸ روز می باشد. 

باغ کوثر: 

اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ ۱۹ آبان آغاز می گردد که این میزان در سالهای مختلف از ۱۹ مهر تا ۲۹ آبان دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده ۲۶- درجه سانتیگراد که در تاریخ ۲۹/۱۱/۱۳۶۷ ثبت گردیده است همچنین در طول دوره آماری میانگین ســالانه تعـداد روزهــای یخبندان ۸۶ روز می باشد. 

مگسال: 

اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ ۱۴ آبان آغاز می گردد که این میزان در سالهای مختلف از ۲ مهر تا ۶ آذر دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده ۲۷- درجه سانتیگراد که در تاریخ ۶/۱۱/۱۳۵۵ ثبت گردیده است همچنین در طول دوره آماری میانگین سالانه تعداد روزهای یخبندان ۸۷ روز می باشد.

اقلیم استان تهران

 اقلیم استان تهران

استان تهران در جنوب  رشته کوه های البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی – شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوه البرز به سه دیواره تقسیم می شود : دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد. دیواره میانی: حد شمال استان را تشکیل می دهد و مرتفع ترین قسمت رشته کوه های البرز مرکزی است. کوه دماوند و قله آن به ارتفاع 5671 متر در این قسمت قرار دارد. قله دماوند نهمین قله مرتفع دنیا به شمار می رود. این دیواره عظیم کوهستانی به صورت کوه های (کندوان) و پس از آن کوه های (طالقان) در شمال غربی استان، تا محل اتصال رود (الموت) به (طالقان رود) ، ادامه می یابد. در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات فیروزه کوه و سواد کوه تا دره رود فیروزه کوه (شعبه اصلی حبله رود) که از جنوب دامنه شرقی آن می گذرد، امتداد می یابد. در شرق دره فیروزه کوه که پس از دریافت شعباتی حبله رود نامیده می شود، ارتفاعات (شهمیرزاد) شروع می شود. دیواره جنوبی: سومین بخش ار ارتفاعات مرکزی است که رودخانه جاجرود و کرج آن را بریده و به سه قسمت جدا از هم تقسیم نموده است. این سه قسمت عبارتند از : - کوه های لواسانات که بین دره های رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره (رود لار) محدودند. - دنباله این کوه ها در شرق جاده آب علی به نام قره داغ و دماوند تا دره حبله رود امتداد یافته اند. - کوه های شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارندو بلندترین نقطه آنها توچال با ارتفاع 3942  میباشد. علاوه بر این سه دیواره کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوه هایی با ارتفاع کم وجود دارند که مهمترین آنها کوه های حسین آباد و نمک در جنوب و بی بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق است. آب و هوا:   در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش موثری دارند: کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تاثیر گذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می شوند. رشته کوه های البرز: این رشته کوه ها موجب تعدیل آب و هوا می شود. بادهای مرطوب و باران زای غربی: این بادها نقش موثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تاثیر آن را خنثی نمی کنند. استان تهران را می توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد: اقلیم ارتفاعات شمالی: بر دامنه جنوبی، بلندی های البرز مرکزی در ارتفاع بالای3000 متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستان های بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است. اقلیم کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستاهایی به نسبت طولانی است. آب علی، فیروزه کوه ، دماوند، گلندوک، سد امیر کبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارند. اقلیم نیمه خشک و خشک : با زمستان های کوتاه و تابستان های گرم، در ارتفاعات کم تر از 1000 متر واقع شده است. هر چه ارتفاع کاهش می یابد، خشکی محیط بیشتر می شود. ورامین ،شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته اند. هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است. منابع آب:   وجود رودخانه هایی دایمی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود، رودلار،حبله رود، رود شور یا ابهر رود و طالقان رود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانه های استان از کوه های البرز سرچشمه می گیرد. در استان تهران قنات های متعددی وجود داشته که در گذشته نه چندان دور در تامین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم به سزایی داشته اند. لیکن امروزه با استفاده از امکانات آب لوله کشی که از سدهایی چون امیرکبیر، لتیان و لار تامین می شود، آب قنات ها و چشمه ها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف میشود و فقط بعضی چشمه ها، به ویژه چشمه های آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کرده اند. مهم ترین این چشمه ها عبارتند از چشمه اعلا دماوند، چشمه قلعه دختر، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهر ری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و ...