بحران آب و آب مجازی

اخبار ویژه » جامعه

بحران آب و آب مجازی قرن 21 قرن آب نامیده شده است / شرایط جدید منابع و مصارف آب ، شیوه های نو در برنامه ریزی منابع آب را طلب می کند

قرن 21 قرن آب نامیده شده است .پیش بینی می شود تا سال 2050 بیش از 5/4 میلیارد نفر در معرض صدمات و زیانهای ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند داشت . این شرایط رقابت در زمینه منابع آب جهانی را افزایش داده و بهره برداری از منابع آب به چالش اساسی بدل خواهد شد . لذا برنامه ریزی منابع آب جایگاه خود را در روابط سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی حاکم بر ملتها و دولت ها خواهد یافت . شرایط جدید منابع و مصارف آب ، شیوه های نو در برنامه ریزی منابع آب را طلب می کند . در این راستا مفاهیم و شاخص های متعددی توسعه یافته و یا در حال توسعه است که از جمله آن می توان به آب مجازی اشاره کرد .آب مجازی مفهومی جدید در مدیریت منابع آب است . در واقع مفهوم آب مجازی نگرشی جدید به مصارف غیر مستقیم و پنهان آب در چرخه تولید و ارائه خدمات به نسل بشر است . آب مجازی، مقدار آبی است که کالا یا محصول در یک فرآیند تولید از لحظه شروع تا پایان، مصرف می کند. مثلا برای تولید یک کیلوگرم گندم به طور متوسط 1300 لیتر آب در جهان مصرف می شود. توسعه دهندگان ایده آب مجازی معتقدند با صادرات و واردات کالا و محصولات، حجم زیادی آب جابجا می شود که از آن به عنوان تجارت آب مجازی نام برده می شود. در تئوری تجارت آب مجازی، به منظور کاهش فشار بر منابع آب، به کشورهای کم آب توصیه شده که به جای تولید مواد غذایی از منابع آب داخلی، به واردات مواد غذایی مبادرت ورزیده و منابع آب داخلی را برای فعالیت های تجاری پر سود اختصاص دهند. بر اساس تعریف ذکر شده از آب مجازی، شرایط اقلیمی، مکان و زمان تولید، مدیریت و برنامه ریزی، فرهنگ و عادات مردم در میزان آب مجازی موثر می باشد و قطعا مقدار آن در مورد یک محصول در مناطق مختلف متفاوت خواهد بود. آب مجازی و بهره وری آب نسبت به هم رابطه معکوس دارند. طبق تعریف، بهره وری آب عبارتست از مقدار محصول تولید شده از واحد حجم آب و واحد آن معمولا کیلوگرم بر متر مکعب تعریف می شود، در حالی که آب مجازی، مقدار آب مصرف شده برای تولید مقدار معینی محصول را مورد توجه قرار می دهد و واحد آن لیتر بر کیلوگرم (یا مترمکعب بر کیلوگرم) است. به عبارت دیگر در بهره وری تاکید بر مقدار تولید از آب، و در آب مجازی برعکس، تاکید بر مقدار آب (مصرف شده) در تولید محصول می باشد. بنابراین با افزایش بهره وری آب، مقدار آب مجازی در محصول یا کالای مورد نظر کاهش خواهد یافت و برعکس. به عبارتی در جریان تجارت محصولات کشاورزی جریانی از آب مجازی به وجود خواهد آمد. این جریان، یک جریان درون منطقه ای و بین المللی می باشد. با توجه به ارتباط آب مجازی و بهره وری آب، افزایش بهره وری آب در کشاورزی، می تواند به عنوان ابزاری کارآمد در صرفه جویی آب مجازی باشد. بنابراین ظهور بحث آب مجازی توانسته توجه مجامع مختلف جهانی را به جریان عظیم آب مجازی که توسط تجارت مواد غذایی در جریان است جلب کند . همانطور که گفته شد کشورهای کم آب می توانند با واردات مواد غذایی دسترسی خود را به منابع آب جهانی افزایش دهند . واردات مواد غذایی بر مبنای تئوریها و سیاست های تجارت بین الملل می تواند علاوه بر حفظ منابع آب ملی ، رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی را افزایش دهد . بطور مثال مصرف سرانه آب مجازی در کشورهای آسیایی که با کمبود آب مواجه اند 1400 لیتر در روز است ولی در کشورهای اروپایی و امریکای شمالی که با بحران آب مواجه نیستند و مصرف گرائی بیشتری دارند مصرف سرانه 4000 لیتر در روز است. میزان بهینه واردات مواد غذایی برای کشورهای مختلف با توجه به برخورداری آنها از منابع آب ، زمینهای کشاورزی و سایر منابع تولید و هم چنین سیاست های امنیت غذایی کشور متفاوت است . به نظر می رسد بازنگری در سیاست های مدیریت منابع آب که در آن به توسعه تجارت آب مجازی بر مبنای مزیت نسبی و همکاری همه بخش ها در سطح ملی و بین المللی تاکید شده باشد ضروری است تا بتوان علاوه بر تسهیل این تجارت و بالا بردن امنیت غذایی کشورهای وارد کننده ، در راه تشکیل یک سیستم پایدار تامین آب و غذا کوشید .